چگونه یک مقاله علمی بنویسیم؟
قسمت سوم – آخر
طریقه نگارش چکیده مقاله علمی برای ارائه در نشریات بین المللی
*چکیده مقاله: Abstract
در مجلات علمی، چکیده مقاله هم معنی خلاصه است. اما در لغت نامه این دو معنا تعریفی متفاوت دارند. بعضا در متون علمی هر دو به یک معنی بکار میروند. بطوریکه بعضی مجلات از یک لغت برای هر دو مفهوم استفاده مینمایند، البته این روش فراگیر نیست و بسیاری مجلات بین چکیده و خلاصه مقاله تمایز قائل هستند. (معمولا چکیده مقالهای که قبل از ارسال اصل مقاله برای یک مجله ارسال میگردد، چکیده مقاله پیشین نامیده میشود که با چکیدهای که در پایان مجلات آورده میشود چکیده پسین تفاوت اساسی دارد).
چکیده یک مقاله قسمتی است که خواننده بعد از جذب شدن توسط عنوان مقاله به آن نگاه کرده و آنرا میخواند، چکیده علاوه بر کوتاه بودن باید بطور معنیداری خلاصه شده و حاوی مطالب اصلی و مهمترین یافتههای مسلم مقاله باشد.
باید به مجلهای که میخواهید برای آن مقاله بفرستید نگاه کرده و طول متوسط چکیدهها را از آن استخراج نمائید، علاوه براین باید به قسمت “توضیحاتی برای نویسندگان” رجوع کرده و اگر قوانین و ضوابط خاصی برای نوشتن چکیده در آن ذکر شده آنرا رعایت نمائید. مثلا معمولاً گفته میشود که چکیده باید بین صد تا صد و پنجاه کلمه باشد.
* چکیده باید حاوی بخشهای زیر باشد:
- حقایق و اصول بکار برده شده
- روشها
- نتایج اصلی
- اهمیت نتایج و تعبیر و تفسیر آنها
چکیده هر مقالهای باید حاوی مطالب و حقایق یافت شده در کار تحقیقی، و مهمترین نتایج و میزان اهمیت کار انجام شده بوده ومعنی هر یک از یافتهها را بیان نماید. نباید در چکیده مطالبی رابیان نمود که در مقاله نیامده است بلکه بایدیافته های مرتبط بامقاله را در برداشته و دقیق باشد. نباید در قسمت چکیده از عباراتی مثل “اهمیت یافتهها در این مقاله بحث شده است…” استفاده نمود زیرا اینعبارت و نظایر آن هیچگونه اطلاعاتی را به خوانندگان نمی دهند و غیر مفید هستند و فقط محدودیت استفاده از کلمات را برای شما بیشتر میکنند.(سقف ۱۵۰ کلمه). بجای اینها باید یافتهها راذکر نموده و بیان کنید که چرا این یافتهها مهم هستند.
چهار جزء اصلی هر چکیده عبارتند از:
۱- یافتههایتان، یا چیزی که قصد یافتن آنرا داشتهاید. این موضوع ممکن است قبلا در قسمت عنوان مقاله ذکر شده باشد.
۲- اگر روشهای بکار برده شده در کار تحقیقی جالب هستند توضیحی راجع به آنها ذکر کنید در غیر اینصورت لزومی به اینکار نیست.
۳- نتایج اصلی کار را همراه با تعابیراصلی آنها بصورت شفاف و واضح ذکر کنید. هرگز نباید از توصیفات مبهم استفاده نمائید. تعبیر و تفسیر از نتایج را براساس اهمیت، کاربرد و استنباط از آنها ذکر نمائید.
۴- حجم یک چکیده نباید بیش از ۱۵۰ کلمه باشد.
هر یک از موارد فوق را حداکثر در چند جمله ذکر نموده و از کلمات اختصاری که در متن استفاده نمودهایدو یا خود آنها را مخفف کرده و به اختصار آورده اید، در قسمت چکیده استفاده ننمائید. در چکیده از اشکال و جداول استفاده ننموده و بهآنها آدرس هم ندهید. از عبارات ساده و مسلم همراه با مقادیر و اعداد استفاده کنید. مثلا بنویسید: “هشتادوشش درصد ( ۸۶%) بیماران بعد از درمان سلامت خود را به دست آوردند”.
در چکیده جملات را طوری ننویسید که نیاز باشد به منبعی آدرس بدهید ولی اگر لازم شد که درچکیده به منبعی آدرس دهید باید تمام مشخصات منبع یعنی: زمان چاپ، نام نویسندگان، نام مجله و غیره راذکر کنید.
مقاله علمی ISI چگونه ارزیابی میشود؟
از جمله عوامل مورد ارزیابی و رعایت استانداردهای بانک اطلاعاتی ISI، کمیته علمی منتخب مجله، تنوع بینالمللی مقالههای چاپ شده درآن، نشر به موقع مجله و جایگاه نشر آن میباشد.
این گزارش حاوی اطلاعات ارزشمندی پیرامون مجلهها و رتبهبندی آنها میباشد. فاکتور تأثیر (Impact Faktor)، برای نخستین بار در سال ۱۹۹۵ و توسط بنیانگذار ISI گارفیلد Garfield مطرح شد و به سرعت به صورت دستورالعملی جهت گزینش بهترین مجلهها به کار رفت. حقیقت این است که این فاکتور ابزار کاملی برای اندازه گیری کیفیت مقالهها نمی باشد، بلکه چون روش بهتری وجود ندارد و در حال حاضر نسبت به دیگر معیارها برای ارزیابی علمی از مزایایی برخوردار است، لذا عموماً مورد استفاده قرار میگیرد.
JCR بیش از ۷۵۰۰ مجله معتبر را در حدود ۲۰۰ حوزه موضوعی از سال ۱۹۹۷ به بعد در بر میگیرد و با استفاده از آن میتوان مجلهها را در حوزههای تخصصی، طبقهبندی و شاخصهای رتبهبندی آنها را بررسی کرد. این گزارش در دو نسخه موجود است، نسخه علمی آن در بر گیرنده بیش از ۵۹۰۰ ژورنال علمی و نسخه علوم اجتماعی مشتمل بر ۱۷۰۰ ژورنال است. گزارش JCR از طریق Web of knowledge به شرط پرداخت وجه اشتراک قابل بررسی است.
ضریب تاثیر (IF) در یک مقاله علمی چیست؟
فاکتور تاثیر به صورت میانگین، تعداد ارجاعات به یک مورد قابل استناد (نظیر مقاله پژوهشی، مقاله مروری، نامه، یاد داشت، چکیده و..) در یک مجله علمی در طول زمانی معین تعریف شده است. فاکتور تأثیر، تعداد ارجاعات به مقالههای منتظر شده در دو سال قبل مجله تقسیم بر تعداد مقالههای منتشر شده در دو سال مذکور است. در مواردی فاکتور تأثیر مجله بطور میانگین (که معدل فاکتور تأثیر طول دوران فهرست شدن آن مجله در ISI میباشد)، نیز مورد استفاده قرار میگیرد. این شاخص مهمترین و در عین حال کاربردی ترین شاخص ارزیابی مجلهها از نظر ISI است. این عامل همه ساله توسط ISI بر مبنای ارجاعات به هر یک از مجلههای علمی آن محاسبه میشود و نتیجه در گزارش JCR منتشر میشود. این ضریب نه برای مقاله یا نویسنده بلکه برای مجله محاسبه میشود. محاسبه بر مبنای یک دوره سه ساله صورت میگیرد.
چگونه یک مقاله علمی ISI ارزیابی میشود؟
برای اینکه بتوانید یک مقاله بنویسید، لازم است در این زمینه اطلاعاتی داشته باشید. اگر این مقاله را برای مؤسسه اطلاعات علمی ISI مینویسید، احتمالاً برایتان مهم است که بدانید این مقالهها چگونه ارزیابی میشود. امروزه ارزیابی مقالههای علمی یکی از دغدغههای جوامع علمی میباشد. مؤسسه اطلاعات علمیISI برای ارزیابی تحت پوشش فهرست نویسی خود، سه شاخص در نظر گرفته است: ۱- فاکتور تأثیر گذار (IF): این شاخص مهمترین و در عین حال کاربردی ترین شاخص ارزیابی مجلهها از نظر ISI است.
۲- شاخص فوری (Immediately): تعداد ارجاعات به مقالههای منتشر شده مجله در سال مورد ارزیابی تقسیم بر تعداد مقالههای منتشر شده در همان سال مجله مذکور است. این شاخص در حقیقت شیب رشد منحنی ارجاعات را بیان میکند. ۳- شاخص نیمه عمر استناد(Cited Half-Life):نیمه عمر ارجاعات یا نیمه عمر استناد، تعداد سال هایی است که از سال ارزیابی باید به عقب برگشت تا شاهد پنجاه درصد کل ارجاعات به مجله در سال مورد ارزیابی باشیم.
به عبارت دیگر، این شاخص مدت زمانی که نیمی از کل استنادات به آن مجله صورت پذیرفته باشد را نشان میدهد و در حقیقت سرعت کاهش میزان ارجاعات به مجله را بیان میکند. بدیهی است که وقتی مقالههای یک مجله ارزش خود را برای ارجاعات، زود از دست بدهند (مقالهها سطحی باشند و خیلی زود بی ارزش شوند)، تنها به مقالههای جدید مجله ارجاع داده میشود. این موضوع باعث میشود که نیمه عمر ارجاعات به مجله کاهش یابد. بنابراین هر چه نیمه عمر ارجاعات به مجله بیشتر باشد، نشان میدهد که ارزش مقالههای مجله در طول زمان بیشتر حفظ شده است و هنوز مورد ارجاع قرار میگیرند.
چگونه ارزش یک مجله بالاتر میرود؟
در مجموع هرچه نیمه عمر ارجاعات به یک مجله بیشتر باشد، ارزش مجله بالاتر میرود. در پایان هر سال، مجلههای تحت پوشش فهرست نویسی ISI که در فهرست وبگاه علم (Web of Science=WOB) قرار گرفته اند، ارزیابی میشوند. معیارهای ارزیابی و سنجش همان شاخصهای ارزیابی ISI (سه شاخص اشاره شده دربالا) میباشند.
نتایج این ارزیابی نیز درگزارشهای ارجاع مجله JCR هر سال جهت اطلاع عموم اعلام میشود. در بین فاکتورهای بالا، فاکتور تأثیر، کاربردی ترین شاخص میباشد و امروزه به طور گستردهای در درجهبندی و ارزیابی مجلههای مورد استفاده قرار میگیرد. این فاکتور در حقیقت توانایی مجله و هیأت تحریریه آن را در جذب بهترین مقالهها نشان میدهد.
بانک اطلاعات ISI، مرکزی برای فهرست نمودن و پوشش دادن جامع مهمترین مجلههای علمی منتشره در دنیا به منظور تبادل اطلاعات میان پژوهشگران مختلف میباشد. پر واضح است که منظور از پوشش جامع، فهرست نمودن کل مجلههای علمی منتشر شده در جهان نمی باشد. چرا که از طرفی مقرون به صرفه نیست و از طرف دیگر تمام مجلههای نشر یافته در جهان از استانداردهای ISI پیروی نکرده اند و از غنای علمی لازم برخوردار نیستند. ارزیابی مجلههای علمی ISI به طور مستمر و مداوم هر دو هفته صورت میگیرد.
ارزیابی کنندگان ISI در حدود ۲۰۰۰ عنوان جدید را سالانه مورد ارزیابی قرار داده و تنها ۱۰ تا ۱۲ درصد از مجلههای علمی ارزیابی شده، انتخاب میشوند. هر مجله علمی قبل از انتخاب شدن و فهرست شدن در ISI یکسری مراحل ارزیابی را پشت سر میگذارند.
از جمله عوامل مورد ارزیابی و رعایت استانداردهای بانک اطلاعاتیISI، کمیته علمی منتخب مجله، تنوع بینالمللی مقالههای چاپ شده درآن، نشر به موقع مجله و جایگاه نشر آن میباشد. لازم به ذکر است که هیچ یک از این عوامل به تنهایی مورد بررسی و ارزیابی قرار نمی گیرد، بلکه با بررسی مجموع عوامل، یک امتیاز کلی داده خواهد شد.
از جمله مواردی که در ارزیابی مجله مورد توجه قرار دارد این است که:
عنوان مقاله ها، چکیده و کلمات کلیدی باید به زبان انگلیسی باشد همچنین توصیه میشود که منابع نیز به زبان انگلیسی نوشته شوند. اگر چه اطلاعات علمی مهم به تمامی زبانها به چاپ میرسد، اما موارد ذکر شده باید به زبان انگلیسی باشد تا تحت داوری و ارزیابی ISI قرار گیرد؛ زیرا ارزیابی کنندگان مجلههای علمی در ISI نمی توانند عناوین و منابع بکار رفته در مقالهها را به زبان انگلیسی ترجمه کنند.
داوری علمی و تخصصی مقالههای چاپ شده در مجله توسط داوران نام آشنای علمی از جمله عمده ترین موارد مورد توجه ارزیابی کنندگان میباشد که گویای اعتبار و غنای علمی مجله است. سه پایگاه WOS، EST و JCR از معتبرترین پایگاههای علم سنجی هستند که توسط مؤسسه اطلاعات علمی ISI تهیه و روز آمد سازی میشوند.
پایگاه (Essential Science Indicators (ESI بر مبنای دورههای زمانی ۱۰ ساله، به ارائه آمار در قالب شاخصهای تعیین شده تولید علم میپردازد: از جمله رتبه علمی کشورها بر اساس تعداد تولیدات علمی، تعدا کل استنادها و نسبت استناد به تولیدات علمی. در پایگاه Web of Science (WOS) امکان جستجو و استخراج اطلاعات در طول دورههای زمانی مختلف بر اساس شاخصهای گوناگون علم سنجی وجود دارد.
پایگاه (JCR (Journal citation Reports به ارائه گزارش استنادی نشریهها میپردازد. از طرفی تعداد نشریه هایی که هر کدام از این پایگاهها نمایه میکنند نیز با دیگری متفاوت است.
بهترین معیارهای ISI برای نمایه کردن مجلهها چیست؟
در سایتISI چهار مورد به عنوان ملاکهای اصلی نمایه شدن مجله آمده است که عبارتند از:
۱- زمانبندی نشر، تعریف شده باشد یعنی معلوم باشد که فصلنامه است، ماهنامه است یا… و در موعد معین هم آماده شود.
۲- فرآیند داوری برای مجله تعریف شده باشد.
۳- قواعد نشر بینالمللی را رعایت کند. برای مثال، عنوان مجله گویای محتوای آن باشد.
۴- مقاله به هر زبانی که باشد مهم نیست ولی چند مورد در آن باید به زبان انگلیسی باشد که عبارتند از: اسامی نویسندگان، عنوان، چکیده و کلمات کلیدی و حتی الامکان منابع و مآخذ هم انگلیسی باشد.
موارد فرعی هم وجود دارد که شامل این موارد است:
۱- مجله باید حوزه بینالمللی داشته باشد و به یک حوزه جغرافیایی خاص تعلق نداشته باشد.
۲- در حوزه آن مجله، ترجیحاً مجله مشابه نباشد یا اگر هست آن مجله معیار برتری نسبت به آنها داشته باشد.
۳- افراد به وجود آورنده آن حتی الامکان افراد شناخته شدهای باشند.
۴- افراد به وجود آورنده، توزیع جغرافیایی مناسبی داشته باشند مثلاً همه ایرانی نباشند.
البته موارد فرعی، نمره اضافه دارد و در قبولی یا رد مجله از طرفISI نقش بازی نمی کند.
موسسه ISI و چگونگی ارسال مقاله علمی به این مرکز
موسسه اطلاعات علمی (Institute for Scientific Information):
بانک اطلاعات ISI مرکزی برای فهرست نمودن و پوشش دادن جامع مهمترین مجلات علمی منتشره در دنیا به منظور تبادل اطلاعات میان پژوهشگران مختلف میباشد. شمار مجلات ISI ثابت نیست. یک مجله ممکن است در یک زمان٬ از مجلات ISI محسوب شود٬ اما به دلیل کاهش بار علمی٬ بعداً از لیست مجلات ISI کنار گذاشته شود. در حال حاضر بیش از ۱۶۰۰۰ مجله٬ در لیست ISI قرار دارند. هر ساله ۲۰۰۰ مجله جدید مورد ارزیابی قرار میگیرد و حدود ده درصد آنها به لیست ISI اضافه میشوند.
هر مجله علمی قبل از انتخاب شدن و فهرست شدن در ISI یکسری مراحل ارزیابی را پشت سر میگذارد. ازجمله عوامل مورد ارزیابی و رعایت استانداردهای بانک اطلاعاتی ISI، کمیته علمی منتخب مجله، تنوع بینالمللی مقالات چاپ شده در آن، نشر به موقع مجله و جایگاه نشرآن میباشد.
لازم به ذکر است که هیچ یک از این عوامل به تنهایی مورد بررسی و ارزیابی قرار نمی گیرد بلکه با بررسی مجموع عوامل یک امتیاز کلی داده خواهد شد. از جمله مواردی که در ارزیابی مجله مورد توجه قرار دارد این است که عنوان مقالات، چکیده و کلمات کلیدی باید به زبان انگلیسی باشد همچنین توصیه میشود که منابع نیز به زبان انگلیسی نوشته شوند.
اگر چه اطلاعات علمی مهم به تمامی زبانها به چاپ میرسد اما موارد ذکر شده باید به زبان انگلیسی باشد تا تحت داوری و ارزیابی ISI قرار گیرد زیرا ارزیابی کنندگان مجلات علمی در ISI نمی توانند عناوین و منابع بکاررفته در مقالات را به زبان انگلیسی ترجمه کنند. داوری علمی و تخصصی مقالات چاپ شده در مجله توسط داوران نام آشنای علمی از جمله عمده ترین موارد مورد توجه ارزیابی کنندگان میباشد که گویای اعتبار و غنای علمی مجله است.
ارجاع به خود یا self citation چیست؟
اگر منابع ذکر شده در مقاله علمی٬ پژوهش نویسندگان خود مقاله باشد٬ این کار از ارزش مقاله میکاهد زیرا جنبه بینالمللی بودن آن را ضعیف میکند. درجه ارجاع به خود مجلات ISI معمولا کمتر از ۲۰٪ است.
ضریب تاثیر یا درجه تاثیر یا Impact factor چیست؟
این عامل همه ساله توسط ISI برمبنای ارجاعات به هر یک از مجلات علمی آن محاسبه میشود و نتیجه در گزارشات ارجاع مجله یا Journal Citation Reports یا به اختصار JCR ٬ منتشر میشود. این ضریب٬ نه برای مقاله یا نویسنده٬ بلکه برای مجله محاسبه میشود. محاسبه برمبنای یک دوره سه ساله صورت میگیرد. فرضا اگر در سال ۸۴ جمعا ۴۰ ارجاع به یک مجله صورت گرفته باشد و در آن مجله در سال ۸۲ تعداد ۲۶ مقاله و در سال ۸۳ تعداد ۲۴ مقاله چاپ شده باشد٬ ضریب ارجاع آن مجله٬ از تقسیم ۴۰ بر ۵۰ به دست میآید که ۸/۰ است. یعنی به طور متوسط٬ هر مقاله آن نشریه ۸/۰ مرتبه مورد استناد مقالات دیگر قرار گرفته است.
ISI بودن یک مجله را چگونه تعیین کنیم؟
بهترین راه٬ مراجعه به سایت هایی نظیر تامسون است. زیرا همچنان که گفته شد٬ هم تعداد مجلات زیاد است و هم ISI محسوب شدن یک مجله ممکن است همیشگی نباشد.هر نشریه با هر امتیاز علمی در کشور چاپ شود اگر ضریب تأثیرش صفر باشد، در این پایگاه قرار نمی گیرد. متأسفانه، در حال حاضر تمامی نشریات ایرانی دارای ضریب تأثیر صفر بوده و جایی در این پایگاه ندارند.
ISC چیست؟
ISC یا همان پایگاه استنادی علوم جدید و تکنولوژی که همانند ISI دارای مقالات دانشمندان است که خوشبختانه در ایران نیز چنین پایگاهی تاسیس شده است وهم اکنون به فعالیت میپردازد.
معیار اصلی ورود مجلات به نمایههای سه گانه ISI چیست؟
بر اساس قانون تجمع گارفیلد متون هسته برای تمامی رشتههای علمی بیش از ۱۰۰۰ مجله نیست. همچنین مطالعهای از سوی گارفیلد بر روی پایگاه اطلاعاتی اِس.سی.آی (Science Citation Index) نشان داده است که ۷۵% ارجاعات در کمتر از ۱۰۰۰ عنوان مجله شناسایی شدند.
حال اگر لازم نباشد که یک نمایه استنادی چند رشتهای جامع بیشتر از چندهزار مجله را پوشش دهد، این مجلات را چگونه باید برگزید؟
هر چند برخی شائبه تاثیر پذیری این امر از سیاست و… را مطرح میکنند ولی نظر ISI Thomson چیز دیگری است. یعنی هزینه- کارآیی. گارفیلد خود میگوید: چون مساله پوشش، وجهی عملا اقتصادی دارد، معیار برای آنچه انتخاب میشود، هزینه-کارایی است. هدف هزینه – کارآمدی یک نمایه به حداقل رسانیدن هزینه در ازای شناسایی یک مدرک مفید و به حداکثر رسانیدن احتمال دستیابی به یک مدرک مفید منتشره است. یک نمایه هزینه- کارآمد باید پوشش دهی خود را تا حد امکان محدود به آن مدارکی نماید که ممکن است افراد مفیدشان بدانند. به زبان ساده ISI Thomson مجلاتی را نمایه میکند که احتمال استناد به آنها بیشتر باشد.
چه شاخصی میتواند صلاحیت ورود دیگر مجلات به جمع مجلات منبع ISI Thomson را تایید کند؟
جواب بسیار ساده است: فراوانی استناد به مجلات در منابعی که پیشتر در این نمایه وارد شده اند.اگر دانشگاهها میخواهند مجلات خود را در نمایههای سه گانه ISI Thomson وارد کنند، علاوه بر رعایت ضوابط عمومی مانند وضعیت نشر، کیفیت مقالات، ترکیب سردبیری و تحریریه و… باید در جستجوی راهکارهایی باشند که به مجلات آنها از سوی مجلات منبع ISI Thomson، استناد شود. شاید یکی از راهها تشویق محققان دانشگاه در استناد به مدارک مجلات داخلی، در مقالات ارسالی به مجلات تحت پوشش نمایههای سه گانه ISI Thomson باشد.
پیوستن پایگاه استنادی علوم ایران به ISI :
رئیس کتابخانه منطقهای علوم و تکنولوژی گفت: پیوستن ISC به ISI با هدف افزایش سهم تولیدات علمی ایران در جهان در نشستی با حضور مسئولین ISI در کتابخانه منطقهای بررسی شد. با توجه به اینکه تمامی خصیصههای ISI در ISC نیز وجود دارد، کتابخانه منطقهای علوم و تکنولوژی شیراز که متولی ایجاد ISC (پایگاه استنادی علوم و تکنولوژی) در کشور است، برای درج شدن مجلات بیشتری به زبان فارسی در ISI و ایجاد ارتباط بیشتر ISC با ISI تلاش میکند.
با برقراری پیوند علمی میان ISI و ISC شناسایی علم به زبان فارسی در سطح بینالمللی بیشترمی شود و سهم ایران از تولیدات علمی دنیا بیشتر خواهد شد. هم اکنون بیش از ۶ هزار مقاله توسط مجلات معتبر در ISC تولید میشود اما انعکاس این تولیدات علمی در سطح بینالمللی کم است که با درج تعدادی از مجلات در ISI بازتاب علمی ایران در جهان بیشتر میشود.
وی با بیان اینکه هم اکنون ۲۵ مجله ایرانی توسط ISI شناسایی شده و نمایه میشود، افزود: در حال حاضر تلاش میشود این تعداد به ۵۰۰ مجله افزایش یابد. مسئول راه اندازی ISC در ایران با بیان اینکه ایران چهارمین کشور دارای مطالعات استنادی علوم بر پایه ISI است، گفت: کشورهای ژاپن و چین نیز توانسته اند مجلات خود را به همین روش در ISI درج کنند.
گفتنی است کتابخانه منطقهای علوم و تکنولوژی شیراز چندی پیش مأمور راه اندازی پایگاه استنادی علوم ایران و جهان اسلام شد. این مرکز هم کانون در تلاش برای سنجش تولیدات علمی در کشورهای اسلامی، رتبهبندی نشریات کشورهای اسلامی، تولید نمایه استنادی علوم کشورهای اسلامی به منظور توسعه ISC در میان تمامی کشورهای اسلامی و پیوند دادن ISC به ISI است.
لیست ژورنالهای ISI
http://science.thomsonreuters.com/mjl/
منبع: ایران کنفرانس